Het tweede boek van dit jaar is uit. Het is een heel ander soort boek dan Illusie, het boek dat ik als eerste las. De titel van het boek zegt eigenlijk al een beetje wat voor soort boek het is. De baby’s van Mauthausen is een boek over de Tweede Wereldoorlog. Ik zeg wel eens dat ik daar al genoeg over heb gehoord en genoeg over weet doordat je daar op school heel veel over leert – wat overigens heel goed is! Zeker nu de generatie die de oorlog heeft meegemaakt bijna verdwenen is – en tijdens mijn studie en daarna tijdens mijn stage heb ik er ook veel over verteld aan mijn leerlingen. Toch koop ik zo nu en dan nog boeken over de oorlog, als het verhalen zijn die me aanspreken en/of anders zijn dan wat ik al eerder heb gelezen. De baby’s van Mauthausen is voor mij zo’n boek.
Waar gaat het boek over?
Het boek vertelt het verhaal van drie zwangere Joodse vrouwen die tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog in Auschwitz belanden. Ze kunnen alleen overleven door keihard te werken en hun zwangerschap te verbergen. Tijdens een massatransport naar kamp Mauthausen – aan het einde van de oorlog, als de bevrijding van Auschwitz vlakbij is – sterven de helft van de vrouwen die tot dan toe dapper in leven waren gebleven. Priska, Rachel en Anka bevallen onderweg of vlak na aankomst alle drie van een kind. Ze zijn dan nog niet van elkaars bestaan op de hoogte. De kinderen komen lang na de oorlog, bij de 65e herdenking van de bevrijding van kamp Mauthausen, pas met elkaar in aanraking. De moeders zijn tijdens en na de oorlog niet van elkaars bestaan op de hoogte geweest, op één moeder na die nog leefde toen de kinderen elkaar ontmoetten.
Wat vond ik van het boek?
Het is een ontzettend aangrijpend verhaal, zoals eigenlijk alle verhalen over de Tweede Wereldoorlog. Ik heb talloze dingen over de oorlog gelezen, maar ook dit verhaal greep me erg aan. Het is als een soort biografie van de drie vrouwen geschreven. Ze krijgen in het begin van het boek alle drie een apart gedeelte, waarin hun leven voor de oorlog wordt beschreven. Vervolgens gaat het boek verder bij de aankomst in Auschwitz, waar de drie vrouwen terecht komen tegen het einde van de oorlog. Hiervoor hebben ze al in getto’s verschrikkelijke dingen meegemaakt en één van de vrouwen heeft een lange tijd in Theresienstadt doorgebracht (in dit gedeelte van het boek stonden veel herkenbare beschrijvingen, die ik herkende van mijn bezoek aan dit kamp afgelopen zomer). Het gedeelte van het boek dat zich in Auschwitz afspeelt bevat ook feiten en cijfers over Auschwitz. De verhalen van de vrouwen worden steeds afgewisseld met feiten over de oorlog. Dit maakt het verhaal wat mij betreft sterker, het komt altijd extra binnen als je weet dat dit niet het enige verhaal is dat er is. Ik zei op een gegeven moment tijdens het lezen tegen Johan dat het verhaal sowieso al heel erg bizar en gruwelijk is, maar dat het nog erger wordt als je je bedenkt dat dit geen fictie is. Dit hebben deze mensen echt moeten doorstaan, ze hebben het echt meegemaakt. Uiteindelijk komen de vrouwen, nadat ze nog een tijd in een fabriek in Freiberg hebben gewerkt, na een vreselijke treinreis aan in Mauthausen. Hier ontsnappen ze ternauwernood aan de dood.
Het verhaal stopt niet als het kamp bevrijd wordt. Er wordt nog veel verteld over hoe het direct na de bevrijding ging. De overlevenden van de kampen hadden grote kans om alsnog te sterven, omdat ze zo enorm ondervoed waren. Er waren luizen, alles was smerig en ze waren vaak ontzettend ziek en op sterven na dood. De bevrijders – Amerikanen – wisten niet goed wat ze aanmoesten met de overlevenden. Iedereen wilde naar huis, maar ze hadden geen geld, vaak alleen de tot op de draad versleten kleding die ze aanhadden in het kamp, geen geboorteaktes en papieren en ga zo maar door. Er werd nauwelijks over de gruwelen gepraat, de mensen moesten maar snel doorgaan met hun leven en de oorlog vergeten. Ik vind het heel goed dat ook aan dit gedeelte, na de oorlog, aandacht wordt besteed. Hier wordt nog wel eens aan voorbijgegaan zo van ‘de oorlog was voorbij, hoera!’ terwijl voor velen de verschrikkingen toen nog niet voorbij waren.
Het verhaal wordt hier en daar ondersteund door foto’s, die de situatie nog extra duidelijk maken. Er wordt verteld over de omstandigheden in de kampen. Het boek bezorgde me regelmatig kippenvel en tranen in mijn ogen. Het is zo vreselijk wat er allemaal is gebeurt, je kan het je nauwelijks voorstellen. Zelfs niet na het lezen van zo’n verhaal.
Ik heb twee fragmenten uitgekozen die volgens mij het verhaal en de afwisseling met de feiten heel duidelijk maken:
‘Sind Sie schwanger, fesche (knappe) Frau?’ De raag aan Priska ging vergezeld van een glimlach terwijl de wijdbeense SS’er haar gefascineerd opnam alsof hij haar als proefkonijn monsterde. Ze aarzelde niet. Snel schudde ze haar hoofd en haar talen kennende beantwoordde ze zijn vraag in het Duits: ‘Nein.’ De SS-officier met het beminnelijke uiterlijk stopte even en staarde de jonge vrouw aan voordat hij verderging. Drie vrouwen verderop kneep hij botweg een vrouw in haar borst. Toen een paar druppels melk verrieden dat ze zeker zestien weker zwanger was, werd ze uit de rij getrokken en in een hoek van de appèlplaats geduwd om zich te voegen bij een huiverend groepje aanstaande moeders. Het lot van hen die die dag door dr. Josef Mengele werden uitgekozen blijft onbekend.’ (Het laat zich natuurlijk wel raden, hoogstwaarschijnlijk zijn deze vrouwen vergast. Of ze mochten onder hele slechte omstandigheden hun zwangerschap volbrengen, waarna Mengele de baby’s gebruikte om zijn verschrikkelijke experimenten op uit te oefenen. Een derde mogelijkheid was dat de vrouwen gedwongen een abortus moesten ondergaan, waarna ze konden werken.)
‘De SS had alle mogelijke manieren om Joden en andere vijanden van het Reich te doden uitgeprobeerd, van uithongering en doodschieten tot verstikking met koolmonoxide, maar deze manieren waren zeer inefficiënt en tijdrovend, terwijl er aan de verbranding van de lijken in greppels kostbare brandstof werd verspild. De nazi-leiding deed er alles aan om een manier te vinden waarmee grote aantallen tegelijk konden worden verdelgd, en dat met zo min mogelijk personeel en tegen zo gering mogelijke kosten. Degenen die later aankwamen kregen de maken met de methode waar de SS de voorkeur aan gaf: vergassing in speciale kamers.’
Na dit fragment volgt er een beschrijving van hoe de gaskamers eruit zagen en hoe het gas werd toegediend. Het duurde soms wel 20 minuten voordat de mensen in de gaskamers om het leven waren gekomen. Het hing er vanaf hoe dicht je bij de spleten stond waar het gas uitkwam. Degenen die het gas toedienden hoorden hen vaak gillen en schreeuwen en op de deuren bonzen, happend naar adem. Gevangenen die zelf later vaak ook ‘door de schoorsteen’ gingen, zoals het werd genoemd, hadden vervolgens de gruwelijke taak om de lijken op te ruimen en de ruimte schoon te maken voordat de volgende groep naar binnen ging.
Het is geen leuk verhaal. Het is zelfs een heel erg vreselijk verhaal waarin details je niet worden bespaard. Als je dit boek leest zul je dat niet met een fijn gevoel doen en het heeft niet echt een happy end. Toch kan ik je aanraden om dit boek te lezen als je het ongelooflijke verhaal van deze drie baby’s die geboren werden in een concentratiekamp tijdens de oorlog, wilt lezen en ook als je nog wat meer wilt leren over de Tweede Wereldoorlog.
The Miracle of Life. 